6. Kwetsbare planeet

Kuipers en de Kosmos

Na zijn laatste ruimtevlucht nam André Kuipers zelf contact op met het Wereld Natuur Fonds, om te laten zien wat er allemaal mis is op de wereld, met name verdwijnende gletsjers, erosie en bosbranden. ‘Ik ben door die vlucht wel een beetje bezorgd geworden over die aarde.’ Het is aan de ene kant heel mooi, maar er zit ook druk op het systeem.’

Dit is een podcast van BNR & Quest. Je vindt alle afleveringen in de BNR app, of wekelijks twee afleveringen via alle bekende platformen. Zweef nog even verder met Andre door de ruimte met zijn wekelijkse column op Quest.nl.

De aarde wordt immers niet groter, terwijl de bevolking maar blijft groeien. Vanuit de ruimte is dat bij uitstek zichtbaar: menselijke activiteit is vooral ‘s nachts zichtbaar, door alle lichtjes. ‘Er zijn behalve misschien de ijskap van Groenland eigenlijk geen plekken meer waar geen lichtjes zijn - zelfs in de Sahara.’ Vanuit de ruimte heeft het iets van een plaag. ‘We groeien maar door: elke dag komen er wereldwijd 200.000 mensen bij – een stad als Groningen. ‘Die mensen willen allemaal transport, zoetwater en energie. En dat voel je.’

Als je direct naar de aarde kijkt, dan is het in eerste instantie heel majestueus, met heel imponerende kleuren, zegt Kuipers. ‘Het is eigenlijk een grote waterdruppel, ook vanuit de ruimte. Heel bijzondere wolkenpatronen en golfpatronen, waarschijnlijk heb je het op een schip helemaal niet waar. Je ziet zelfs ogen van orkanen zelfs vanuit de ruimte voel je opeens die dreiging. En alle verschillende kleuren. Je voelt die beperktheid, boven India. De hoeveelheid vruchtbare grond is heel beperkt.

Ook de vervuiling op aarde is vanuit de ruimte goed te zien, zegt Kuipers. ‘De aarde voelt een beetje als een baby: heel mooi, maar ook heel kwetsbaar, een levend organisme.’ Het zweven in de ruimte, spelen met vloeistof, maar vooral de uitzichten: het is allemaal even fantastisch. Dat deelt hij graag met zijn toehoorders. ‘Ik houd lezingen, ik heb theatercolleges gedaan en ook in mijn film Beyond wil ik laten zien hoe mooi die planeet is. Dan wil ik niet meteen een negatief beeld scheppen.’

Laten zien wat er misgaat

Maar op prestentaties laat Kuipers nadrukkelijk ook zien wat er allemaal mis dreigt te gaan, door in te zoomen op gletsjers die wereldwijd verdwijnen, massale erosie en bosbranden. Hij is met name na zijn tweede ruimtevlucht bezorgd geworden over de aarde, wat ook aanleiding was om naar het Wereld Natuur Fonds (WNF) te stappen. ‘Ik wilde kunnen vertellen hoe het ervoor staat. Daarvoor heb ik de combinatie gemaakt van wat je met het menselijke oog kunt zien en wat je met satelliet ziet.’

De menselijke waarneming is beperkt, terwijl satellieten in staat zijn om het hele scala te bekijken. Al is de identificatie met het menselijke oog ook heel belangrijk. En waar Kuipers van oudsher een ras-optimist is, gaven zijn contacten met het Wereld Natuur Fonds een ander beeld. ‘Mijn broer is bioloog en die zei altijd hoe slecht het ging met de planeet. De cijfers die ik zag pasten wel bij wat ik uit de ruimte kon waarnemen én wat ik van satellietmetingen wist. De instelling is dan ook: als je niets doet, gaat het nóg harder.’

Kuipers hoopt met zijn lezingen, theatertoer en nu ook zijn film Beyond vooral meer bewustwording te kweken. ‘Mensen luisteren heel graag naar het verhaal van de ruimtevaart, dat deed ik zelf ook: het is een rare wereld, waar alles anders is. En als mensen daar dan toch zitten, met open mond, open ogen en open oren, kun je naast dat exotische ook meteen de boodschap brengen dat de aarde ook heel kwetsbaar en beperkt is. En ik kan er dan ook de boodschap in brengen dat wetenschap en techniek niet saai zijn, maar spannend en avontuurlijk.’

Afhankelijk van de doelgroep doet Kuipers dat vrij technisch, of juist behoorlijk beeldend. En uiteindelijk, onvermijdelijk, is het aan de politiek en de beleidsmakers. ‘Je kunt satellietmetingen uit 1985 en van nu met elkaar vergelijken om een totaalbeeld te krijgen van de toename van CO2, het smelten van de ijskappen en de temperatuurstijgingen. Die informatie hebben ook beleidsmakers tot hun beschikking. En dan kun je wel een onderbuikgevoel hebben, maar de feiten liggen voor je neus.’

We hebben alleen deze aarde en daar moeten we zuinig op zijn, is zijn boodschap. ‘Dit is onze oase en daarmee moeten we het doen.’ Helaas is onze intelligentie nog geen garantie voor verstandig handelen. ‘We snijden een beetje in onze eigen vinger door alles op te eten wat er maar voorhanden is, tot het op is. En dan gaat het massaal mis. Plagen lopen niet goed af, ook niet voor de plaaggeest zelf. Dus het is in ons eigen belang om onze intelligentie te benutten. Dat is waar ruimtevaart heel geschikt voor is.’

Over Kuipers en de Kosmos

Dit is een verhaal over dromen. Het verhaal van de kleine André Kuipers, een jongetje met een bril uit Kattenburg, die geïnspireerd door de sciencefiction-boekjes die hij van zijn oma kreeg, er alles aan deed om zijn droom in vervulling te laten gaan. De aarde zien, vanuit de ruimte. In Kuipers en de Kosmos vertelt André zelf zijn onwaarschijnlijke verhaal. Hij neemt je mee op een onvergetelijke reis die begint in Sterrenstad, het legendarische trainingscentrum voor kosmonauten, buiten Moskou, waar Yuri Gagarin zelf zijn opleiding volgde. In acht afleveringen hoor je hoe je als Nederlander astronaut wordt, hoe de loodzware training eruit ziet, hoe het voelt om in een raket door de dampkring te gaan. André vertelt je alles over het wonderbaarlijke leven aan boord van het Internationale Ruimtestation, waar hij als enige Nederlander twee keer verbleef. Wat doet het met je om de zon zestien keer per dag op te zien komen en weer neer te gaan? Hoe bereid je jezelf, en je gezin, voor op het idee dat je misschien nooit meer terug komt? En hoe voelt het om de aarde te zien vanuit de uitkijkkoepel in het ISS? Laat je meevoeren in het verhaal van André, verteld op een manier zoals je het nog nooit hebt gehoord. In André’s eigen woorden kom je dichterbij een raketlancering, het ISS, Sterrenstad en het oneindige heelal dan je ooit geweest bent. Abonneer je nu op Kuipers en de Kosmos, en mis geen aflevering.

Over André

Het ruimtevaartavontuur van André Kuipers (1958) begon toen hij twaalf was en sciencefictionboekjes kreeg van zijn oma. Hij wist het zeker: ooit zal ik zelf de aarde vanuit de ruimte bekijken. Zijn hele carrière stond in het teken van de ruimtevaart. Na een studie geneeskunde werd hij keuringsarts bij de Koninklijke Luchtmacht, waar hij onderzoek deed naar ruimtelijke desoriëntatie bij vliegers en ruimteziekte bij astronauten. Daarna ging hij aan de slag als arts en wetenschappelijk onderzoeker bij de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. In 1998 werd hij door de ESA geselecteerd als astronaut en opgenomen in het Europese astronautencorps. Na ajren van training vloog hij in 2004 zijn eerste missie naar het ISS. Die missie duurde elf dagen. Zijn tweede missie, zeven jaar later, was een stuk langer. Toen bleef hij 193 dagen in de ruimte. Sinds zijn terugkomst maakte hij onder meer theatervoorstellingen televisieprogramma’s over de ruimtevaart. Op 4 oktober 2024 gaat zijn film Beyond in de Ziggo Dome in première. Beyond toont André de oneindige schoonheid van onze aarde, gezien vanuit de ruimte door de ogen van een astronaut. Beyond is vanaf 10 oktober in heel Nederland in de bioscoop te zien.

Over de makers

Kuipers en de Kosmos is een podcast van BNR en Quest, gemaakt door André Kuipers en Connor Clerx.

Redactie: Diederik de Groot met hulp van Sander Koenen

Interviews en montage: Connor Clerx

Muziek en sounddesign: Gijs Friesen en Connor Clerx

Mixage: Gijs Friesen

Eindredactie: Manon van der Knaap-Hartig

Krijg je geen genoeg van André’s verhalen over de ruimtevaart? Lees dan ook zijn column in Quest.

See omnystudio.com/listener for privacy information.